Literaire reisgids van Spanje: verhalen voor de literaire toerist (25)

10 oktober 2022
06:48 uur

Dit artikel is 2 jaar oud en kan dus niet meer actueel zijn.

INTRO: Elke week plaatsen we aan de hand van de tips en informatie van de ‘Typisch Spanje’ auteur Frieda Kleinjan een reis door Spanje maar dan op een andere manier. Dat doet de schrijfster door middel van bekende en minder bekende boeken en romans om zo de link tussen het reizen, de cultuur en literatuur te maken tijdens de wekelijkse ‘literaire reisgids van Spanje’, een must voor de lezers die aan ‘literair toerisme’ willen doen. Via de links in het artikel zijn de boeken meteen te bestellen om zo al aan jouw literaire reis door Spanje te beginnen.

Je zou literair toerisme kunnen omschrijven als een soort cultureel toerisme dat zich heeft ontwikkeld op plekken die verband houden met gebeurtenissen in fictieve teksten. Met andere woorden: het is een nieuw soort cultureel toerisme dat fictie verbindt met de echte wereld.

De worsteling van Spanje met de Burgeroorlog

De Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) beheerst nog steeds de literatuur. Ieder jaar opnieuw komen er romans uit over die inktzwarte periode in de Spaanse geschiedenis, waarover aanvankelijk zo moeilijk gepraat kon worden, vooral vlak daarna, want die jaren waren nauwelijks minder traumatisch dan de oorlog zelf. Nu voor iedereen duidelijk is dat er geen sprake was van één nationalistische ideologie tegenover één republikeinse ideologie is het makkelijker geworden om een beeld te schetsen van die complexe tijd.

Arturo Barea: ‘De slag – Madrid tijdens de Spaanse Burgeroorlog’

De slag La llama (de vlam) van Arturo Barea (1897-1957) is een autobiografische roman waarin je geen fictie en geschiedvervalsing tegenkomt, maar waarin bestaande personages uit de geschiedenis hun stem laten horen. Het boek, het laatste deel van een trilogie, werd pas in 2020, 74 jaar na de oorspronkelijke publicatie, in het Nederlands vertaald. Hierin beschrijft Barea het Madrid tijdens de Spaanse Burgeroorlog. Volgens Gabriel García Márquez is het een van de beste ooit in het Spaans geschreven boeken. Het is uitstekend te lezen zonder kennis van de voorgaande delen. In het eerste deel schrijft Barea over het arme gezin waar hij uit kwam. Dat hij zijn school alleen maar kon afmaken dankzij een welgestelde oom. In het tweede deel doet hij zijn ervaringen uit de doeken als soldaat tijdens de Rifoorlog (1920-1926) in Marokko. Daar diende hij onder meer onder Franco en begon hij de ambitie te koesteren om schrijver te worden.

Het derde deel, De slag, is een portret van Madrid tijdens de gecompliceerde, verwarrende periode van de burgeroorlog. Barea heeft intussen een respectabele baan als perscensor bij het ministerie van Buitenlandse Zaken: hij censureert berichten die buitenlandse correspondenten naar hun media willen sturen. Zo leerde hij oorlogscorrespondenten als Ernest Hemmingway kennen, John Dos Passos en de filmmaker Joris Ivens.

Het idee om over het beleg van Madrid te gaan schrijven kreeg pas vorm na zijn vlucht naar Frankrijk in 1939 en een jaar later naar Engeland. Voorafgaand had hij in 1938, net voor de val van de regering, al een bundel korte verhalen gepubliceerd over het leven van de gewone Spanjaarden voor en tijdens de burgeroorlog. Die uitgave werd door de dictatuur van Franco onmiddellijk verboden.

Eenmaal in Londen begon hij aan zijn autobiografische trilogie. Het derde deel ‘La LLama’, De vlam, verscheen in 1946 in Engelse vertaling en vijf jaar later in het Spaans bij een Argentijnse uitgeverij. Tot drie jaar na de dood van Franco (1975) waren zijn boeken in Spanje verboden. Arturo Barea stierf in 1957 en heeft zijn succes als auteur zelf niet meegemaakt.

De slag – Madrid tijdens de Spaanse Burgeroorlog, valt in twee stukken uiteen. Het eerste gaat over het dorpje Novés, waar hij nadenkt over zijn niet zo rooskleurige privéleven, over z’n minnares van wie hij af wil, en schetst hij de gesprekken met de arme lokale bevolking die genoeg heeft van de feodale onderdrukking. In het tweede stuk beschrijft hij uitgebreid het leven in Madrid onder militaire bezetting, over de bombardementen op scholen, cafés en winkelstraten, de in stukjes gehakte lijken. Zijn toch al zwakke gezondheid is hier niet tegen opgewassen. Van de schelm die hij aanvankelijk was is weinig over. Hij voelt zich nergens bij horen. De strijd woedt niet alleen in zijn land maar ook in zijn eigen hoofd.

Intussen leert hij Ilsa Kulsac kennen, een Oostenrijkse socialistische activiste die hem helpt met de gecensureerde berichten. De relatie die tussen hen ontstaat wordt als verdacht beschouwd, want net als Barea is ze niet verbonden met een van de linkse partijen.

Op een van de nog bestaande zenders begint Barea een radiopraatje: ‘stem uit Madrid’. In eenvoudig Spaans vertelt hij over het leven in de stad, waar niet alles ellende is. Zo zijn er restaurants en cafés open, ook al is er niet veel te krijgen. Het programma is een groot succes.

Als de communisten hen in het vizier krijgen moeten ze plotseling op de vlucht slaan. Dat is enkele maanden voordat de republiek valt. Arturo zal nooit meer terugkeren naar Spanje. Hij overleed in Londen op 60-jarige leeftijd.

Dit boek is niet zomaar een autobiografisch verhaal, maar de gedachtegang van een gewoon mens. En tijdens zijn reizen tussen Madrid en Valencia, en ook richting Barcelona en Frankrijk, beschrijft hij met oog voor de natuur het Spaanse landschap.

KLIK HIER om dit boek te bestellen. Arturo Barea, De slag – Madrid tijdens de Spaanse Burgeroorlog, reeks Kritische Klassieken, uitgeverij Schokland 2020, vertaling Roland Fagel.

Antonio Muñoz Molina: ‘De nacht der tijden’

Het magnum opus van de schrijver Antonio Muñoz Molina (1956) is zonder enige twijfel De nacht der tijden, La noche del tiempo. Hoewel de roman zich afspeelt aan de vooravond van de Burgeroorlog is het ‘rooie’ Madrid niet zo rood als verwacht en heeft de hoofdpersoon geen politieke glansrol maar is een niet al te daadkrachtige architect, die als hij voelt dat Madrid te heet onder zijn voeten wordt, naar de VS vertrekt met achterlating van vrouw en kinderen.

Zijn naam is Ignacio Abel. Hij studeerde aan het Bauhaus in Weimar en is van zeer bescheiden afkomst, in tegenstelling tot zijn vrouw Adela. De subtiele veranderingen in zijn stad zag hij niet in het begin. Wel vroeg hij zich af hoe lang het zou duren voordat de mensen net als in Rusland schreeuwend de straat op zouden gaan. Muñoz Molina schenkt in de Nacht der tijden uitgebreid aandacht aan het door schisma’s en geweld geteisterde Madrid. Hij voert daarbij een keur aan politici en schrijvers op, maar de hoofdpersonen, de architect Ignacio Abel en zijn Amerikaanse minnares Judith Biely zijn fictief. Op het moment dat linkse en rechtse extremisten over en weer aanslagen plegen bereikt de liefde tussen Ignacio en Judith zijn hoogtepunt. Wat er in de buitenwereld gebeurt, dringt niet tot hen door. Een van de kunstgrepen van Ignacio is: op tijd wegkijken om een doordringende blik te ontwijken, vooral je bangheid verhullen, want die maakt je automatisch verdacht. Hij is het prototype voor het nieuwe Spanje van de Republiek: open, onbeschroomd, seculier. Midden jaren dertig heeft hij de opdracht gekregen de nieuwe universiteitscampus van Madrid te bouwen als zichtbaar teken dat verdiensten tellen boven stand. In gedachten ziet hij de collegezalen al volstromen.

Op dit keerpunt in de geschiedenis vindt de roman plaats. De dagen van Ignacio worden gevuld met lezingen geven in de beroemde Residencia de estudiantes, waar de drie genieën – Lorca, Dalí en Buñuel – elkaar ontmoetten. In datzelfde studentenhuis wordt de getrouwde Ignacio smoorverliefd op de Amerikaanse Judith Biely.

In september 1936 worden er steeds vaker politieke moorden gepleegd en krijgt de angst de overhand. In juli stijgt de onderhuidse spanning. De excessieve wreedheden van fascisten en socialisten, het sluipende verval van de wereld, hebben we zegt Ignacio Abel meerdere malen, niet aan zien komen.

Muñoz Molina is een van de eersten die in de Spaanse literatuur van na Franco de gruwelijkheden van beide partijen zo tot in de finesses heeft beschreven. Hoewel hij aanvankelijk sympathie toonde voor het anti-franquistische verzet, komt hij er al snel achter dat het allemaal niet zo zwart-wit is. ‘De strijdende partijen vertonen’, zegt Molina al in een eerdere roman, ‘een ontstellende symmetrie in de wreedheden waarin beide kampen in de Burgeroorlog elkaar spiegelden – al bleken de franquisten uiteindelijk baas boven baas.’

In De nacht der tijden is de hoofdpersoon beslist geen heldenfiguur. Sociaal behoort hij nergens toe: niet bij het volk waaruit hij voortkomt, noch bij de betere kringen van zijn vrouw. Om het anarchistische Madrid te ontvluchten vertrekt hij tenslotte in de herfst van 1936 alleen naar de Verenigde Staten om er een universiteitsziekenhuis te bouwen.

In meanderende zinnen van soms wel een halve pagina lang creëert Molina op aangrijpende wijze een beeld hoe het voor de gewone mens voelt als van de ene op de andere dag zijn zekerheden instorten.

KLIK HIER om dit boek te bestellen. Antonio Muñoz Molina, De nacht der tijden, uitgeverij De Geus (2011), vertaling Tineke Hillegers-Zijlmans en Frieda Kleinjan-van Braam

‘Typisch Spanje’
Het boek ‘Typisch Spanje rondgang door een eigenzinnig land’ geschreven en samengesteld door Frieda Kleinjan, is een bundel met fascinerende verhalen over uiteenlopende onderwerpen: architectuur, beeldende kunst, literatuur, sport, film, natuur, muziek, tradities… Al die verschillende cultuuruitingen vormen de identiteit van Spanje, leggen de ziel ervan bloot, tonen het land in al haar schakeringen. Voor elke Spanjeliefhebber valt er iets nieuws te ontdekken. KLIK HIER om dit boek te bestellen.

De hierboven vermelde boeken en/of producten zijn onderdeel van een affiliatie programma. Dat wil zeggen dat als je besluit iets te bestellen en uiteindelijk te kopen via de links die wij plaatsen, wij daar een klein percentage van krijgen als commissie. Daar merk jij als koper helemaal niets van want dat rekent de verkoper met ons af. Bedankt voor het bestellen en kopen via ons artikel, dat stellen wij zeer op prijs. Veel plezier ermee!