2023 was wereldwijd het warmste jaar ooit en de derde droogste zomer in Spanje sinds de registratie begon zestig jaar geleden. Het gebrek aan regen heeft Catalonië het zwaarst getroffen dat het jaar afsloot met de ergste droogte ooit geregistreerd. Reservoirs op historisch lage niveaus hebben geleid tot beperkingen in watervoorziening en -verbruik. Ook in de natuurlijke omgeving droogt de vegetatie op en raken parken en tuinen hun vlinders kwijt. Hoewel deze insecten hebben geleerd hun lichaamstemperatuur te regelen, ontkomen ze niet aan de negatieve effecten van hitte, die hun risico op uitsterven vergroot.

Gewaardeerd om hun heldere kleuren en hun gefladder dat begint bij mooi weer, zijn er meer dan 24.000 geregistreerde vlindersoorten. Hun diversiteit gaat verder dan hun kleurschakeringen, want de vlinders (Spaans: mariposas) gebruiken verschillende strategieën om zich aan te passen aan het klimaat, afhankelijk van waar ze leven. Zo heeft een internationale studie, gepubliceerd in het Journal of Animal Ecology, aangetoond dat vlinders in Catalonië efficiënter zijn in het regelen van hun lichaamstemperatuur dan vlindersoorten in het Verenigd Koninkrijk. De opwarming als gevolg van klimaatverandering brengt Spaanse vlinders echter in groter gevaar voor uitsterven.

Eric Toro Delgado, auteur van de studie, legt uit dat er een impact is op hun productiviteit, omdat het mogelijk is dat ze tijd besteden aan het zoeken van beschutting tegen de hitte: Ze kunnen die tijd niet besteden aan voortplanten of eieren leggen, wat de populaties negatief zal beïnvloeden.

De onderzoekers hebben vlinders uit deze regio’s vergeleken omdat ze verschillende breedtegraden en temperatuurregimes vertegenwoordigen. Bovendien geeft het kennen van de omstandigheden in de warmste regio tot op zekere hoogte weer wat in de koudere regio kan worden gevonden in de toekomst als klimaatverandering doorzet.

Droogte en hitte in Spanje

Spanje heeft de afgelopen jaren te maken gehad met extreem weer. De zomers worden steeds heter en droger, wat grote gevolgen heeft voor de natuur en biodiversiteit in het land. Door de toenemende droogte kampt Spanje met watertekorten. Stuwmeren staan erg laag en rivieren en beken vallen steeds vaker droog. Dit leidt tot problemen voor de landbouw en drinkwatervoorziening. Ook de natuur lijdt eronder doordat planten en bomen te weinig water krijgen en afsterven.

De droogte wordt veroorzaakt door de stijgende temperaturen als gevolg van klimaatverandering. De afgelopen jaren waren extreem warm in Spanje met lange periodes zonder neerslag. Weerrecords worden gebroken. De verwachting is dat de droogte in de toekomst alleen maar zal toenemen. Dit zet grote druk op de zoetwatervoorraden in Spanje.

Niet alleen de droogte, maar ook de extreme hitte vormt een bedreiging voor de natuur in Spanje. Steeds vaker kampt het land met hittegolven. Temperaturen boven de 40 graden zijn geen uitzondering meer in de zomer.

De hoge temperaturen zetten grote druk op zowel dieren als planten. Koudbloedige dieren zoals amfibieën worden ernstig getroffen door de hitte, wat fataal kan zijn. Ook zoogdieren, vogels en insecten lopen gevaar. Ze kunnen oververhit raken of gedwongen worden om op andere, koelere momenten voedsel te zoeken, wat hun natuurlijke ritme verstoort.

Hitte zorgt ook voor meer bosbranden in Spanje. Grote natuurgebieden gaan hierdoor in vlammen op. Unieke ecosystemen worden vernietigd met desastreuze gevolgen voor de biodiversiteit. Door de droogte en hitte staan veel dier- en plantensoorten in Spanje onder druk. Enkele voorbeelden:

• Amfibieën: door droogvallende poelen en oververhitting nemen populaties sterk af. De geelbuikvuurpad is met uitsterven bedreigd.
• Reptielen: hagedissen en slangen hebben het moeilijk met de hitte. De Spaanse skink is kwetsbaar.
• Zoogdieren: door branden verliezen soorten als de Iberische lynx leefgebied. Ook vleermuizen lijden onder de droogte.
• Vogels: trekvogels vinden door droogte minder voedsel. Standvogels als de korhoen hebben het zwaar.
• Vlinders: populaties nemen af door hittestress. Veel soorten zoals de Spaanse maanvlinder zijn bedreigd.
• Planten: lage grondwaterstanden bedreigen unieke planten zoals de Wilde tijm. Ook olijfbomen sterven af.

Uitsterven vlinders

De Spaanse vlinderpopulaties staan onder druk door de opwarming van de aarde. Door de stijgende temperaturen neemt het risico op uitsterven van veel vlindersoorten in Spanje toe. Er zijn verschillende oorzaken waardoor vlindersoorten met uitsterven worden bedreigd:

• Hittestress: extreme temperaturen zorgen ervoor dat vlinders oververhit raken. Dit kan dodelijk zijn en leiden tot sterfte.
• Verstoring levenscyclus: Door de hogere temperaturen komen vlinders vroeger uit hun pop en worden eitjes eerder gelegd, wat niet overeenkomt met de normale seizoensgebonden timing.
• Minder voedsel: planten waar de rupsen van afhankelijk zijn, bloeien eerder of sterven juist af door droogte. Dit leidt tot voedseltekort.
• Habitatverlies: leefgebieden zoals bossen en bloemrijke graslanden nemen af door klimaatverandering en menselijke activiteiten.
• Extreme weersomstandigheden: hevige regenval, hagelbuien en stormen verstoren de leefgebieden van vlinders.
• Ziekten en plagen: door warmere winters overleven meer ziekten en plagen die vlinders bedreigen.

Vooral vlindersoorten die afhankelijk zijn van specifieke habitats of leefomstandigheden zijn extra kwetsbaar, zoals:

• Veldparelmoervlinder: komt alleen voor in kalkgraslanden, die afnemen.
• Grote ijsvogelvlinder: neemt af door verdroging van natte gebieden.
• Moerasparelmoervlinder: kwetsbaar door verlies van moerassen.
• Veldsigaar: afhankelijk van kruidenrijke, vochtige graslanden.
• Koninginnenpage: leeft in warme loofbossen, die bedreigd worden.
• Spaanse maanvlinder: specifieke waardplanten sterven af door droogte.

Maar ook meer algemene soorten zoals het koolwitje, de atalanta en de kleine vos nemen sterk af in Spanje. Hun voortbestaan is onzeker bij een verder opwarmend klimaat. Om de Spaanse vlinderpopulaties te beschermen zijn maatregelen nodig zoals:

• Beschermen en uitbreiden van leefgebieden.
• Verbinden van geïsoleerde gebieden voor migratiemogelijkheden.
• Instandhouden van een gevarieerd landschap.
• Tegengaan verdroging en creëren vochtige plekken.
• Behoud van waardplanten.
• Bestrijden van invasieve exoten die ecosystemen verstoren.
• Monitoring van populaties en onderzoek naar bedreigingen.
• Voorlichting aan publiek over belang van vlinderbescherming.