Toerisme is een belangrijke bron van inkomsten voor Spanje. Alleen al in 2022 bracht toerisme 159,5 miljard euro op. Maar sommige populaire bestemmingen kampen met overtoerisme. Wat is overtoerisme precies en welke gevolgen heeft het? Barcelona, de Canarische Eilanden en de Balearen ondervinden in toenemende mate de keerzijde van massatoerisme.

Overtoerisme, in het Spaans ‘sobreturismo‘ en ook wel massatoerisme genoemd, verwijst naar een ongecontroleerde groei van het toerisme. Wanneer een bestemming meer toeristen trekt dan ze op een verantwoorde manier kan verwerken, treden er negatieve gevolgen op. De schade is dan groter dan de voordelen.

Enkele veelvoorkomende problemen bij overtoerisme zijn:

• Natuurschade: toeristen betreden kwetsbare natuurgebieden en beschadigen hiermee flora en fauna.
• Vervuiling en afval: een toename van afval, uitstoot en voedselresten die een stad niet altijd kan verwerken of recyclen.
• Waterschaarste: door de extra druk op de watervoorziening kunnen locals geconfronteerd worden met waterschaarste of zelfs afsluitingen.
• Verdrijving van locals: door de opkomst van vakantieverhuur zoals Airbnb worden locals uit populaire wijken verdreven.

Balearen

De Balearen, met Mallorca en Ibiza als bekendste eilanden, trekken jaarlijks zo’n 16 miljoen bezoekers. Goedkope vluchten en vakantiehuizen hebben gezorgd voor gentrificatie, ook in kleinere plaatsen op het platteland.

Uit onderzoek van de Universiteit van de Balearen blijkt dat in 2022 maar liefst 34% van de huizen in handen was van buitenlanders. Dit drijft de huizenprijzen op en maakt wonen onbetaalbaar voor locals. De eilandbewoners voelen zich hierdoor in toenemende mate vijandig tegenover de eindeloze stroom van bezoekers.

De lokale overheid probeert overtoerisme te beteugelen met boetes tegen overlastgevend gedrag als ‘balconing’ (van hotelbalkons springen). Ook zijn er restricties ingesteld voor all-inclusive hotels. Dit lost echter niet het fundamentele probleem van overbevolking en verdrijving van locals op.

Barcelona

Ook Barcelona kampt met grootschalige gentrificatie door massatoerisme. De populaire wijken El Raval, Barceloneta en El Born zijn nauwelijks nog te herkennen. Authentieke buurtwinkels hebben plaatsgemaakt voor souvenirshops en fastfoodketens.

De gemeente Barcelona voerde al enkele jaren geleden een stop in op nieuwe hotels en vakantieverhuur. Toch blijft de stad kampen met overlast. In de zomermaanden ervaren bewoners hun eigen stad als een pretpark.

Een speciaal anti-overtoerisme politieteam controleert of toeristen zich aan de regels houden in de kwetsbaarste buurten. Overtreders riskeren forse boetes. De vraag is of deze restricties voldoende effect hebben of dat er meer fundamenteel iets moet veranderen aan het massatoerisme.

Canarische Eilanden

Net als de Balearen worstelen ook de Canarische Eilanden met de keerzijde van hun populariteit. Met name het waterverbruik staat enorm onder druk. Lokale bewoners kampen regelmatig met waterschaarste vanwege de enorme hoeveelheid bezoekers.

De eilandengroep voor de kust van Afrika trekt jaarlijks zo’n 15 miljoen toeristen. Vooral Tenerife en Gran Canaria lijken soms te klein voor de eindeloze stroom van zonzoekende vakantiegangers.

Enkele populaire stranden zijn al dichtgegaan voor verdere erosie. Ook natuurgebieden als het Teide Nationaal Park op Tenerife dreigen schade op te lopen door overbelasting met bezoekers. Kortom, ook de Canarische Eilanden worstelen met de vraag hoe ze hun unieke natuur en leefbaarheid kunnen beschermen tegen de niet aflatende stroom van bezoekers.

Maatregelen tegen overtoerisme

Gezien de enorme economische belangen, zijn de maatregelen tegen overtoerisme vaak een druppel op een gloeiende plaat. Toch zijn er op lokaal, regionaal en landelijk niveau initiatieven genomen om overtoerisme te beteugelen.

In 2022 nam de Spaanse regering enkele maatregelen om de wildgroei aan vakantiehuizen via bijvoorbeeld Airbnb aan banden te leggen. Zo mogen woningen voortaan maximaal aan toeristen worden verhuurd. Ook kwam er een meldplicht voor verhuurders. Critici stellen echter dat deze regels te vrijblijvend zijn en nauwelijks gehandhaafd worden. Bovendien blijft het fundamentele probleem van het enorme aantal bezoekers onaangepakt.

Steeds meer populaire bestemmingen voeren een specifieke toeristenbelasting in. Bezoekers moeten dan per nacht een few extra’s neertellen. De inkomsten hieruit kunnen helpen om de overlast te compenseren. Zo hanteren de Balearen sinds 2016 een ecotax die afhankelijk van het seizoen zo’n € 2 tot € 4 per persoon per nacht bedraagt. Ook in Catalonië moeten nationale en internationale toeristen een toeristenbelasting betalen wanneer ze ergens overnachten.

Ander toerisme is mogelijk

Uiteraard zijn de meeste locals niet per definitie tegen álle bezoekers. Toerisme zorgt immers voor werkgelegenheid en is vaak onmisbaar voor de lokale economie. Maar tegelijkertijd zijn er zorgen over behoud van de natuur, cultuur en leefbaarheid. Hier ligt een uitdaging voor een nieuwe vorm van duurzaam toerisme, met meer oog voor spreiding van bezoekers.

Ook minder bekende plekken verdienen aandacht in plaats van een eenzijdige focus op de highlights. Verder kunnen reisorganisaties meer oog hebben voor de lokale bevolking en milieu-impact. Met creatieve oplossingen moet een nieuw evenwicht mogelijk zijn tussen behoud van het unieke karakter van populaire bestemmingen enerzijds en de economische voordelen van toerisme anderzijds.