De landbouw in Spanje verkeert in een complexe situatie. Stilstand in activiteit en vooral een daling van het aantal kleine en middelgrote boeren en vissers zijn de voornaamste kenmerken. Stijgende kosten en droogte hebben de moeilijkheden alleen maar verergerd. De crisis in het traditionele model, dat vooral uit zelfstandigen bestond, is ook verergerd. Grote bedrijven in alle schakels van de voedselketen profiteren daarvan.

Om de landbouw in Spanje in kaart te brengen, is het zinvol om naar de ontwikkeling van het landbouw-inkomen te kijken. Dit meet de inkomsten uit landbouw, veeteelt en jacht, en laat stilstand zien sinds 2016, ondanks herstel vorig jaar. Dat kwam door grote bedrijven en veeteelt. In detail zijn de stijgende kosten voor zaden, onderhoud en diensten te zien. Energie (-32%) en meststoffen (-14%) werden goedkoper, omdat die in 2022 piekten door de Oekraïne-oorlog. Verkoopprijzen stegen, vooral die van olie en dus ook de diesel en benzine. Maar winstmarges daalden door sneller stijgende kosten dan verkoopprijzen

Bovenstaande cijfers gaan over de hele landbouwsector. Uit andere gegevens blijkt dat grote bedrijven hun winstmarges juist verbeterden tijdens de inflatiecrisis. Terwijl die van kleine boeren kelderden.

Redenen zijn schaalvoordelen en onderhandelingsmacht van grote bedrijven. Zij kunnen makkelijker kosten doorberekenen en hogere prijzen afdwingen. Grote supermarken en voedselverwerkers willen steeds grotere, controleerbare leveranciers. Kleine boeren redden het niet met de hoge kosten voor machines en andere uitgaven.

• De 10 grootste bedrijven nemen nu 48% van de markt in, versus 28% in 2003. Hun winstmarge steeg van 3% naar 5%.
• Kleine ondernemers zagen hun marge juist dalen van 8% naar 2%. Velen gingen failliet of stopten.

Dit beeld is zichtbaar in vrijwel alle landbouwsectoren: akkerbouw, zuivel, vlees, groente/fruit. Alleen de wijnbouw ontsnapt hieraan, omdat die meer kleinschalig en traditioneel is.

Minder boeren in Spanje

Het aantal boeren en tuinders in Spanje daalt al jaren gestaag. Sinds 2005 is het aantal landbouwbedrijven met bijna 10% gedaald tot ongeveer 1 miljoen. Het aantal werknemers in de sector daalde met 25% tot circa 800.000 en vooral veel kleine familiebedrijven hielden het niet vol en stopten.

Oorzaken zijn de eerdergenoemde kostenstijgingen en schaalvergroting. Ook vergrijzing speelt een rol. Jongeren willen het zware boerenbestaan niet overnemen. Verder trekt de jeugd weg uit het platteland door gebrek aan voorzieningen en banen. 

De gemiddelde leeftijd van een Spaanse boer is inmiddels 67 jaar. Bijna drie op de tien (33%) boeren is ouder dan 65 en slechts 6% is jonger dan 35, een daling van 40% sinds 2005. Zonder opvolging is de toekomst van hun bedrijf onzeker. Experts waarschuwen dat de vergrijzing een bedreiging is voor de voedselproductie als er geen nieuwe generatie opstaat.

Steeds grotere landbouwbedrijven

Niet alleen het aantal boeren neemt af, ook de bedrijven worden steeds groter. Het gemiddelde areaal per bedrijf is tussen 2005 en 2016 met bijna 40% gegroeid tot ruim 24 hectare. Redenen zijn de eerder genoemde factoren: mechanisatie vereist grote oppervlakten, terwijl de kleintjes de investeringen niet meer kunnen opbrengen. Grote afnemers eisen steeds meer volume van hun leveranciers.

Gevolg is ook een concentratie van landbouwgrond in minder handen. De grootste 3% van de bedrijven bezit nu meer dan 50% van alle grond. Ter indicatie:

• Bedrijven >100 ha: 3% van bedrijven, 51% van areaal
• Bedrijven 50-100 ha: 5% van bedrijven, 15% van areaal
• Bedrijven <20 ha: 62% van bedrijven, 11% van areaal

Spaanse landbouw verliest positie in EU

Ondanks de tweede plek in EU wat betreft areaal, is het aandeel van Spanje in de Europese landbouwproductie de afgelopen decennia gedaald. Redenen zijn de lage productiviteit en winstgevendheid door de structuur met veel kleine boeren. Ter illustratie:

• In 2000 was 12% van de EU agrarische productie afkomstig uit Spanje, in 2020 nog maar 9%.
• Spanje exporteert vooral bulkproducten als fruit, groenten, olijfolie en wijn. Weinig toegevoegde waarde.
• Het verdienmodel staat onder druk door concurrentie uit Noord-Afrika en Zuid-Amerika.

De Spaanse overheid probeert de sector te helpen met subsidies en promotie van innovatie, duurzaamheid en samenwerking. Maar experts zeggen dat hervorming van de verouderde structuur nodig is. Anders holt de achterstand verder uit.