De afgelopen maanden zijn de prijzen van groenten en fruit in de supermarkt flink gestegen. Uit cijfers blijkt bijvoorbeeld dat de prijs van citroenen maar liefst 880% hoger ligt in de winkel dan wat de boer ervoor krijgt. Ook producten als knoflook, uien, prei, paprika’s, bananen en sinaasappelen zijn een veelvoud duurder geworden voor de consument. Maar hoe kan dit en waarom klagen de boeren daar terecht om?

Het grote prijsverschil tussen de boer en consument wordt veroorzaakt door de verschillende schakels in de voedselketen, zoals transport, verwerking, opslag en de winkelmarges. Elke schakel voegt kosten toe aan het product. Daarnaast hebben factoren als de inflatie, de energieprijzen en de droogte van afgelopen zomer effect op de prijzen. Om een idee te geven van de prijsopbouw een paar voorbeelden:

• Een kilo uien kost de teler € 0,11 per kilo. In de winkel betaal je € 1,29 per kilo; een verschil van 1073%.
• De teler van prei krijgt €0,30 per kilo. Jij betaalt in de supermarkt € 2,29 per kilo prei; een stijging van 663%.
• Voor een kilo paprika’s krijgt de kweker €0,86. Jij betaalt aan de kassa € 3,29 per kilo paprika; een stijging van 283%.
• Voor een kilo citroenen krijgt de kweker €0,20 per kilo. In de winkel betaal je €1,96 per kilo; een stijging van 880%
• Voor bananen krijgt de kweker €0,27 per kilo. Jij betaalt in de supermarkt € 2,25; dat is 8,3 keer zo veel.
• Voor sinaasappels krijgt de kweker €0,39 per kilo. Jij betaalt in de winkel aan de kassa € 2,05; dat is 5,3 keer zo veel.

Boeren en tuinders protesteren onder andere vanwege de lage prijzen die ze krijgen voor hun producten. Vaak liggen deze prijzen onder de kostprijs, waardoor ze verlies lijden. Dit komt onder andere door de sterke onderhandelingspositie van de supermarkten. Ook concurrentie van goedkope buitenlandse producten speelt mee.

Daarnaast klagen boeren over de hoge productiekosten, bijvoorbeeld voor energie en meststoffen. Ook de droogte van afgelopen zomer heeft voor misoogsten en inkomstenderving gezorgd. De inflatie jaagt de kosten verder op.

Wat is de voedselketen?

De voedselketen (Spaans: cadena alimentaria) begint bij de productie van voedsel door boeren en tuinders. Zij verbouwen gewassen en houden vee voor de productie van vlees, zuivel en eieren. Dit gebeurt op het platteland, vaak in de open lucht op het land of in kassen. Belangrijke producten van de Spaanse land- en tuinbouw zijn onder andere aardappelen, uien, tomaten, komkommers, paprika’s, sla, bloemen en planten. Voor de veehouderij gaat het bijvoorbeeld om kippen, varkens, rundvee en geiten.

Na de oogst en productie gaan de landbouwproducten naar de voedselverwerkende industrie. Groenten en fruit worden daar bijvoorbeeld gesorteerd, gewassen, verpakt of verwerkt tot producten als jam, jus en diepvriesproducten. Vlees, zuivel en eieren worden verwerkt tot producten als kaas, boter, melk, worst en vleeswaren, kant-en-klaarmaaltijden en vele andere producten. Zowel verse als bewerkte en houdbare voedingsmiddelen.

Vervolgens gaan de verse en bewerkte voedingsmiddelen naar de groothandel. Vandaar worden ze gedistribueerd naar winkels, horeca en instellingen zoals ziekenhuizen en scholen. Dit gebeurt via distributiecentra en voedseltransport. Uiteindelijk belanden de producten in de winkels, waar consumenten ze kopen voor thuisgebruik. Ook horeca als restaurants, bedrijfskantines en cateraars kopen hier hun benodigdheden in.

Wat is het Observatorium?

Het Observatorium voor de voedselvoorzieningsketen is een orgaan dat valt onder (Spaans: Observatorio de la cadena alimentaria) het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedsel. Het brengt de verschillende schakels in de voedselketen samen om tot een beter evenwicht te komen. Door alle schakels hier samen te brengen, moet meer transparantie, efficiëntie en samenwerking in de keten ontstaan.

Doelstellingen van het Observatorium zijn onder andere het analyseren van marges en prijsvorming in de voedselvoorziening, bevorderen van eerlijke concurrentieverhoudingen, voorkomen van onrechtmatige praktijken, verbeteren van transparantie over prijzen en kosten en het bewaken van voedselkwaliteit en -veiligheid. Het Observatorium kan knelpunten en onevenwichtigheden signaleren en hierover adviseren. Ook kan het leiden tot wetgeving om misstanden aan te pakken.

Faalt de voedselketenwet?

De voedselketenwet verbiedt het verkopen van voedingsmiddelen beneden de kostprijs. Deze wet is in 2021 aangescherpt om boeren beter te beschermen tegen prijsdumping. Toch lijkt de wet nog niet het gewenste effect te hebben. Boeren klagen nog steeds over lage prijzen en de wet wordt nog onvoldoende gehandhaafd in de praktijk. Daarom pleiten boeren voor meer controles en handhaving van de regels.

De Spaanse minister van Landbouw, Visserij en Voedsel erkent dat sommige sectoren nog steeds kampen met moeilijkheden. Volgens de minister heeft de wet wel degelijk bijgedragen aan hogere prijzen bij de boer. Hij benadrukt dat naleving van wetgeving niet vrijblijvend is en dat handhaving noodzakelijk blijft. Ook roept hij supermarkten en andere kopers op om zich aan de wet te houden en boeren een eerlijke prijs te betalen die de productiekosten dekt. De minister kondigt aan de controles te intensiveren. Ook wil hij kijken of de regels verder moeten worden aangescherpt om oneerlijke handelspraktijken en prijzen voor boeren aan te pakken.

Waarom is olijfolie zo duur?

Volgens de laatste cijfers van het Spaanse statistiekbureau INE is olijfolie in een jaar tijd van januari 2023 tot dezelfde maand dit jaar met 63% gestegen, maar vergeleken met januari 2021 is de prijs zelfs met 176,5% gestegen in Spanje. Maar waarom is olijfolie zo duur geworden, is dat speculatie van het vloeibaar goud of zijn er andere oorzaken?

De productie van olijfolie is arbeidsintensief en kostbaar. De olijfbomen moeten vaak met de hand (soms machinaal) geoogst worden, wat veel menskracht vergt. Ook de verwerking tot olie is een complex proces.

Daarnaast is olijfolie schaars en seizoensgebonden. Een slechte oogst of productieproblemen leiden al snel tot hogere prijzen. Gespeculeerde voorraadopbouw en kunstmatige schaarste drijven de prijs soms extra op. Op de internationale markt kunnen prijzen sterk verschillen.

Ook de populariteit van olijfolie draagt bij aan prijsstijgingen. De vraag blijft toenemen terwijl het aanbod beperkt is. Daardoor blijft het een relatief duur product. De specifieke smaak, gezondheidsclaims en status van olijfolie maken dat consumenten er meer voor willen betalen.